Anadolu Türk denizciliğinin temelleri daha XI. yüzyıl sonlarında İzmir ve havalisinde atılmış olmasına rağmen Türkler denizle daha önce tanışmışlardı. Nitekim Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu olan ve aynı zamanda Selçuklu hanedanından gelme Kutalmışoğlu Süleyman Şah’ın, Bizans’ın elinde bulunan İznik’i zapt etmesi suretiyle Türkler ilk defa olarak Marmara kıyılarına yerleşmiş ve İznik şehri başşehir yapılmıştır. İznik’in başkent olarak seçilmesi Türklerin bundan böyle denizlere yönelik bir politika takip etmesini göstermesi bakımından mühimdir.

Anadolu’da karmaşaların devam ettiği 1078-79 yılları arasında genç bir Türkmen Beyi olan Çaka Bey, Bizans güçleri eline esir düşmüş ancak Bizans’tan kaçtıktan sonra Anadolu’ya geçmeyi başarmış, öncelikle İzmir ve daha sonra Efes’te birer tersane kurdurarak ilk Türk Donanması’nı meydana getirmiştir.

Selçuklu Devleti’nin içinde bulunduğu durumu çok iyi değerlendiren Çaka Bey, biraz da bağımsız davranarak Ege’deki hakimiyeti ele geçirme faaliyetine başlamıştır. ilk Türk Donanması’nın 19 Mayıs 1090 tarihli Koyun Adaları Muharebesi Türklerin zaferi ile sonuçlanmıştır. Bu deniz savaşı Türklerin ilk deniz zaferidir.

1092 yılında Melek (Melik) Şah’ın ölümü ile dört yaşındaki oğlu Mahmud’un kral ilan edildiği bir sırada İzmit’e kaçmaya muvaffak olan Kılıçarslan’ın gelişi bütün Batı Ön Asya Türklerini yeniden birleştirmiştir. Büyük Meclis toplanmış, büyük kararlar alınmıştır. Memleket vilayetlere ayrılmış ve beylerine resmi sıfatlar verilmiştir. İzmir Vilayeti, Deniz Komutanlığı ile beraber Çaka Bey’e verilmiş ve bu suretle Türkiye’nin resmi Deniz Kuvveti kurulmuştur. Çaka Bey’in ölümü ile birlikte Türk denizciliği yaklaşık 300 yıl sürecek bir sessizliğe gömülmüştür.

Ertuğrul oğlu Osman 1299’da ufak bir kara hükümeti kurarak bir yıl içinde teşkilatlanmasını tamamlamış ve 10 sene içinde Gemlik, İzmit, Bursa ve daha birçok yerleri almıştır. Kuşattığı kalelere gelecek Bizans yardımını önlemek ve Kocaeli cephesine daha kestirme sevkıyat yapabilmek için Deniz Kuvveti’nin kurulmasına karar verilmiş ve Karamürsel Bey bu işle görevlendirilmiştir. Karasi’den gelen işçiler vasıtasıyla burada küçük gemiler yaptırılmış (1320) ve İzmit, Osmanlı Hükümeti’nin ilk Tersanesi ve Deniz Üssü olmuştur. Osmanlı Hafif Filosu’nun komutanlığını yaptığı için ilk Osmanlı Amirali olarak Karamürsel Bey’i tanırız.

Feodal Türk Beylikleri arasında denizciliği en ileri götüren şüphesiz Aydın Beyliği’dir. Bu beylik Selçuk ve İzmir limanlarında birer kuvvetli dayanak kurup hazırladığı filolarla Ege Denizi’ne girmiş, sonra Saruhan ve Menteşe Beyliklerini de ittifakına alıp, çalışma sahasını İyon Denizi’yle Karadeniz’e genişleterek XIV. yüzyılın ortalarına kadar yakın şarkta nüfuzlu bir halde kalmıştır. Aydın Beyliği denizciliğinin temellerini, Aydın Bey zamanında aramak lazımdır. Umur Bey’in komutasına girdikten sonradır ki, bu denizcilik şaşılacak derecede yükselmiştir. Umur Bey, Batı Ön Asya birliğini temel alarak Yakın Şark’ta kuvvetli bir hakimiyet kurmuştur. Aydın Beyliği’nin denizcilik yıldızı Umur Bey’in ölümü ile birlikte sönmüştür.


 Yrd.Doç.Dr. Ali KANDİLLİ